Over Berkenrode

De vroegste jaren...

Een paar grote stappen door de oude archieven leren dat Berkenrode in de 13de eeuw een heerlijkheid én gemeente was in de buurt van Haarlem. Op 5 december 1284, 'In Sente Niclaisavont', beleende graaf Floris V de grond en de akkers aan zijn knaap Jan van Haerlem. In 1466 kwamen de 'heerlijke rechten' van Berkenrode in handen van de toenmalige vermogende bezitter van het kasteel van Berkenrode, Gerrit van Berckenrode. Deze mocht zich vanaf dat moment Heer van Berkenrode' noemen. Dit kasteel waarvan de fundamenten in de vijver te vinden zijn, werd in de 18e eeuw afgebroken. In die tijd veranderde de groen aanleg van formeel met rechte lanen in de zogenaamde meer romantische landschapstijl met gebogen paden en verre zichtlijnen.

Sinds mr. van Wickevoort Crommelin (1763-1837) zijn vijf generaties van dit geslacht van patriciërs - ook bekend als paardenliefhebbers - aan Berkenrode verbonden geweest. Het graf van paard Coco met gedicht, in het bos, herinnert aan de grote liefde voor de viervoerters.

De gemeente Berkenrode werd in 1852 opgeheven. De gemeenteraad maakte daartegen bezwaar want fusiepartner Heemstede had grote schulden die pas in 1856 afgelost zouden worden. Pas in 1857 ging Berkenrode op in Heemstede.

Hendrik van Wickevoort Crommelin en Olga Ernestine van Eeghen

Hendrik van Wickevoort Crommelin (1889-1939) trouwde met Olga Ernestine van Eeghen (1889-1954) welk huwelijk kinderloos bleef. Overeenkomstig de traditie is hemdoor zijn vader de Heerlijkheid Berkenrode gelegateerd voor f 60.000,

Hendrik, was de laatste Crommelin die op Berkenrode woonde. Aanvankelijk trad Hendrik in diplomatieke dienst in Zuid-Afrika en als consul van Nederland in Cairo. In tegenstelling tot zijn voorvaders had hij geen opvallende liefde voor paarden aan de dag gelegd en in 1922 is de Cruquiusboerderij, waar paarden gehouden werden, met de eveneens nabij de Ringdijk gelegen Paulina-Agneta-Hoeve, alles tezamen 66 hectare, voor f 159.259,- in andere handen overgegaan. Nu, in de 21ste eeuw wordt Berkenrode weer bevolkt door paarden die hier hun oude dag komen slijten.

Hendrik en Olga woonden in het door hen uitgebreide en verbouwde hoofdhuis met rood dak, centraal gelegen op het landgoed. Aan de hoge getoogde deuren is te zien dat een deel ooit in de 19e eeuw als koetshuis gebruikt werd. Het wordt omgeven door een fraaie tuin. Daarin staat een wit marmeren beeld van 'Leda en de Zwaan', een mythologische figuur uit de Griekse Oudheid, vermoedelijk laat 18de eeuws. Aan weerszijden van de rozenboog bevindt zich een marmeren (jacht)kindergroep, gedateerd 1728 en 1729, gesigneerd Michel Sheen.

Op 29 mei 1939 overleed Hendrik van Wickevoort Crommelin. Anno 2002 liggen nog negen telgen uit zijn geslacht begraven op de Algemene Begraafplaats in Heemstede. Andere familieleden, mr. Jan Pieter van Wickevoort Crommelin (ov. 1763) en enkele zonen waaronder mr. Aernoud Hendrik (ov. 1797), zijn ter aarde besteld in een grafkelder op de Haarlemse begraafplaats aan de Kleverlaan. Begin oktober 1939 bood zijn weduwe, Olga van Eeghen, met de dreiging van WOII in het vizier, een stuk grond belangeloos aan de gemeente Heemstede aan, voor de aanleg van een schuilkelder.

Archief Heerlijkheid Berkenrode

Hendrik ordende het archief van de Heerlijkheid Berkenrode, dat zowel uit stukken over de Heerlijkheid als familiepapieren bestond. Ongeveer 350 nummers, variërend van bewaarde paspoorten, de eerste leesboekjes, schoolrapporten, testamenten, tot een catalogus van de huisbibliotheek op Berkenrode. In 1956 schonk de Ernst H. van Eeghen het Berkenrode-archief in de blauwwit gekleurde mappen met dito strikken van de Van Wickevoort Crommelins aan de gemeente Heemstede.

Ernst Henri van Eeghen en Erica Ernestine van Panhuys

Tijdens het eerste oorlogsjaar is weduwe Olga hertrouwd met (weduwnaar) jonkheer Quirijn Johan van Swinderen en ging op diens landgoed in Loosdrecht wonen. Na haar dood in 1954 erfde haar neef Ernst Henri van Eeghen (geboren in Amsterdam op 13 april 1920), afstammeling van Appie en Ampie in de zesde generatie, Berkenrode. Ernst van Eeghen, stammend uit een 17de eeuws doopsgezind koopmansgeslacht, werd na de dood van zijn broer Willem mede-firmant van Van Eeghen & Co. en vanaf 1962 directeur van de Belegging en Handel Maatschappij Van Eeghen in Amsterdam. In 1942 huwde hij met jonkvrouw Erica Ernestine van Panhuys. Ernst van Eeghen was 12 jaar lang honorair consul van Nederland in Dar-Es-Salaam Tanganjika (het huidige Tanzania) en vervolgens honorair consul-generaal van zowel Tanzania als later Finland in Nederland. Met Tanzania en de vele studenten die in Nederland kwamen studeren en Berkenrode bezochten, onderhielden hij en zijn vrouw, nauw contact. Ook President Nyerere verbleef op de buitenplaats. De enige dochter uit dit echtpaar van vijf kinderen, Louisa Erica van Eeghen, ziet in 1955 op Berkenrode het levenslicht. Later werden hier nog twee zonen geboren.

'Berkenrode-overleg'

In de jaren 1970-80 is op zijn initiatief het 'Berkenrode-overleg' geboren, waarbij tijdens de zogeheten Koude Oorlog op het gebied van oorlog en vrede, informeel overleg plaatsvond tussen Nederlandse zakenlieden (maar ook bijv. oud-minister van Defensie Henk Vredeling en polemoloog Hylke Tromp) en Amerikaanse en Russische deskundigen, waaronder maarschalk Ivanov en generaal Radomir Bogdanov. Van Eeghen's motto was 'Een christen moet aan de vrede werken'. Gesproken werd onder meer over de toen actuele kruisrakettenkwestie alsmede over militaire en economische betrekkingen tussen Oost en West.

Godfried Bomans

Westerduin, het grote witte huis aan de Herenweg was in de loop van de 19e eeuw aangekocht en toegevoegd aan Berkenrode. Het werd in 1932 onder andere verhuurd aan de familie Bomans. De later zo beroemde schrijver Godfried Bomans vond er zijn eerste inspiratie. Vanaf 1956 werd het verhuurd als kantoor en atelier voor de vervaardiging van handgemaakte luxe handschoenen. Inmiddels is dit kantoorpand verkocht. De opbrengst ging, ter instandhouding naar Stichting Berkenrode, waarin de buitenplaats in 1971 werd ondergebracht.

Toegangshek en boogbrug

De gemetselde boogbrug is vroeg 18de eeuws en ligt over het voormalige grand canal. De oorspronkelijke rechte toegangslaan is bij de aanleg van de landschappelijke tuin en park verlegd tot de huidige gekromde laan, die weer op de oorspronkelijke brug aansluit. Aan beide zijden zijn korte pijlers gemetseld. De siervazen hebben een versiering van satermaskers en appels en op de andere een versiering in Lodewijk-XIV stijl met een pijnappel als bekroning. Het gietijzeren balusterhek verbindt de pijlers.Het monumentale zware gietijzeren toegangshek met twee door vazen bekroonde pijlers wordt nog iedere avond door de beheerder, die in de theekoepel woont, gesloten.

Tuinbaaswoning en moestuin

Bovenop de gerenoveerde en ver-erfpachte tuinbaaswoning uit de eerste helft van de 19e eeuw, staat nog de originele tuinbel. Deze werd gebruikt als het om 12.00 uur lunchtijd was of men de tuinman ergens op het landgoed aanwezig, wilde oproepen. De noordelijke en westelijke, tuinmuren, bekleed met schitterend leifruit, scheiden de biologische moestuin, die nagenoeg helemaal door waterlopen wordt omgeven. In de moestuin en de kas worden groentes gekweekt en staat een oude boomgaard. Een biologische moestuincursus wordt enthousiast gevolgd. De oude kleine villa in de moestuin is veranderd in een robuuste ecologisch verantwoorde woning, aangepast aan de bebouwing van Berkenrode.

Een tankgracht en opgravingen 

Tijdens de oorlog wilden de Duitsers van de Leidsevaart een tankgracht maken. Deze moest daarvoor uitgediept worden. Door het opgespoten zand ontstond een hoge zandvlakte, waar later bomen opschoten. Er is daar duidelijk een andere vegetatie te zien. In die tijd zijn ook bomen gekapt voor brandhout. Vroeger lag er een brandplaats bij de Leidsevaart, die nog te zien is. Hier werd al het hak- en afvalhout verzameld en rond Pasen werd er in het bijzijn van de familie een groot Paasvuur ontstoken. In 1956-1957 vonden, op de plek van het vroegere kasteel in de daarvoor uitgebaggerde vijver, onder leiding van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, een archeologisch onderzoek en opgravingen plaats. Hierbij zijn oude wapens, zoals pistolen en schilden, teruggevonden.Omstreeks 1994 zijn de vier marmeren bustes op het vroegere badhuis (nu een paardenstal) naast de komvijver aan de oprijlaan door onbekenden van hun consoles gehaald en meegenomen.

 

Natuur en cultuur

Berkenrode, gelegen midden in Heemstede, is door de eeuwen heen verkleind en omsloten. Bollenvelden zijn veranderd in woonwijken. De zuid en noordkant zijn bebouwd, aan de westkant ligt de Leidsevaart en aan de oostkant de drukke Herenweg. De complex historische buitenplaats bestaat naast de “rode” monumenten met stallen en schuren uit het “groene” rijksmonument: paardenweides, parkbos met waterpartijen, tuin en de ommuurde moestuin met boomgaard . Totaal ca. 20 ha. De vijver (met daarin de fundamenten van het kasteel), de watergangen, de houten bosbrug, de slingerpaden, de eeuwenoude eiken- en beukenlanen en de oprijlaan zijn gerestaureerd en in ere hersteld. Wanneer men in het voorjaar door het parkbos wandelt is het een weelde naar de bloeiende stinzenplanten te kijken. Duizenden sneeuwklokjes lichten de donkere februari maand op. Gevolgd door onder andere narcissen, bosanemonen en boshyacinten. In sommige bomen ontwikkelen zich wijngaardslakken. Gezien de

isolatie van het landgoed komen er weinig zoogdieren voor. Vooral de mol, vos, eekhoorn en vleermuis. Daarentegen is het gebied makkelijk te bereiken voor vogels zoals de blauwe reigers, aalscholvers, ganzen, zwaan, eenden, buizerds, spechten, mezen, merels en lijsters waarbij de ijsvogel natuurlijk koning is.

Berkenrode is een sociale ontmoetingsplek voor veel mensen. Het wordt druk bezocht tijdens Monumentendagen, Tuinconcerten, culturele workshops en charitatieve/maatschappelijke activiteiten, door de paardenverzorgers, moestuin cursisten, vrijwilligers en door de vaste bewoners, familieleden en hun gasten. Op verzoek worden rondleidingen gegeven.
 

Foto's