De geschiedenis van Berkenrode

Berkenrode, een unieke buitenplaats middenin de gemeente Heemstede, is een rijksmonument met een lange geschiedenis. De eerste schriftelijke vermelding staat in een akte uit 1284, waarin Graaf Floris V Berckenrode beleent aan zijn knaap, Jan van Haerlem. Later verandert de achternaam naar ‘Van Berckenrode’ en verkrijgt Gerrit van Berckenrode als eerste de heerlijke rechten. Een heerlijkheid was tijdens het ancien régime het grondgebied waarbinnen een heer in eigen naam zijn gezag uitoefende over alle bewoners, en dus niet als ambtenaar of als vertegenwoordiger van het centrale landsbestuur. Het kleine kasteel wordt tijdens het Spaanse beleg van Haarlem grotendeels verwoest.

In 1642 wordt Berckenrode verkocht aan Benjamin van Poulle die er 19.000 gulden voor betaalt plus 10.000 gulden voor de heerlijke rechten. Van Poulle bouwt een nieuw kasteel in Hollands Classicistische stijl met een Frans tuinontwerp. In 1724 koopt Matheus Lestevenon de buitenplaats. Dan volgt rampspoed. Wanneer Prins Willem IV in 1747 langs diverse buitenplaatsen reist op weg naar zijn inauguratie in Amsterdam wordt Berkenrode ‘verlicht’. Een kaars zet een gordijn in vlam en vervolgens het hele kasteel in lichterlaaie. Slechts zeven jaar later heeft Lestevenon het weer in ere hersteld.

In 1797 koopt Jan Pieter van Wickevoort Crommelin Berkenrode. Hij besloot het kasteel geheel af te breken en op het belendende Westerduin, het grote witte huis aan de Herenweg, te gaan wonen (Godfried Bomans heeft er na de oorlog nog gewoond; daarna werd het een handschoenenfabriek en vandaag is het een kantoorcomplex). Jan Pieter’s echtgenote, Catharina van Lennep vond het kasteel te koud, vochtig en saai!

Jan Pieter was zeer actief in Haarlem en was zowel minister tijdens de Bataafse Republiek, als later onder Koning Willem I. Zij was sociaal zeer actief, ontwierp een Engelse landschapstuin en liet een zwembadvijver met badhuis bouwen op het voorste weiland. Een andere opmerkelijke Crommelin was Arnoud, een groot paardenliefhebber. Hij liet een monumentale grafsteen maken voor zijn lievelingspaard, Coco, met filosofische treurdichten van de stalmeester en hemzelf. De laatste Van Wickevoort Crommelin was Hendrik, getrouwd met Olga van Eeghen. Hij vertoefde veel in het Buitenland als diplomaat en hij maakte het Koetshuis in een grootscheepse verbouwing tot hoofdhuis. Zij waren van plan een nieuw huis op een weiland te bouwen met een tuinontwerp van Springer. Helaas stierf Hendrik vroegtijdig en ging het plan niet door. Olga van Eeghen hertrouwde en verhuisde naar haar nieuwe echtgenoot. Bij haar overlijden in 1954 erfde haar oudste neef Ernst Henri van Eeghen Berkenrode.

In 1970 besloot Ernst van Eeghen Berkenrode te schenken aan een familiestichting en tevens Westerduin te verkopen en de opbrengst te schenken aan de stichting voor de instandhouding. De stichting kreeg tevens een charitatieve maatschappelijke doelstelling. Het Overbos aan de oostkant van de Herenweg werd voor een nominaal bedrag aan de gemeente verkocht en daarmee werd een geplande splitsing van Berkenrode door de gemeente voorkomen. In de jaren zeventig en tachtig was Berkenrode regelmatig het toneel van informele vredesbijeenkomsten gericht op détente met invloedrijke Amerikanen, Engelsen en Nederlanders. De buitenland-adviseur van Gorbatsjov, Bogdanov, vertegenwoordigde Rusland.

De laatste 15 jaar is de kwaliteit en natuurwaarde van Berkenrode in stappen verbeterd, dankzij vele vrijwilligers en (deel)subsidies van de RCE en Provincie. In het bos zijn lanen vernieuwd, de siertuin staat er mooi bij, de moestuin is weer in ontwikkeling gebracht door Leyduin en er vindt een moestuincursus plaats. De vroegere 100 varkens en 600 kippen hebben plaatsgemaakt voor 21 paarden die bijdragen aan de exploitatie. In het kader van de maatschappelijke doelstellingen wordt het Koetshuis regelmatig gebruikt voor o.a. masterclasses voor jong talent, culturele workshops en NGO vergaderingen. Het jaarlijkse benefiet tuinconcert met honderden bezoekers is inmiddels een traditie geworden. Berkenrode doet mee met monumentendagen en geeft op verzoek rondleidingen aan tuinclubs. Kortom, Berkenrode leeft en vervult een unieke rol als meest levendige Heemsteedse monumentale buitenplaats.

Mail info@heerlijkheidberkenrode.nl mocht u interesse hebben om als vrijwilliger bij te dragen aan het instandhouden van Berkenrode!

Foto’s ontwikkeling van Berkenrode (vlnr): Deels geruïneerd kasteel van Berkenrode na Spaans beleg, circa 1628; Niet uitgevoerd tuinontwerp door Benjamin van Poulle, 1712; Kasteel Berkenrode, 1720; Afgebrand kasteel ,1747; Wederopgebouwd kasteel door Mattheus Lestevenon, 1752; Koetshuis circa 1910.